بررسی سهم وزن دانه های پایه ای و انتهایی سنبلچه در عملکرد دانه ژنوتیپ های گندم نان زمستانه و بینابین

افزایش عملکرد دانه در ارقام جدید عموما از طریق افزایش تعداد دانه و به ویژه دانه های انتهایی (distal) با وزن کمتر درسنبلچه بوده است. با وجود این دانه های انتهایی به دلیل اندازه کوچک و سبکی وزن نسبت به دانه های پایه ای (basal) باعث کاهش میانگین وزن دانه اکثر ارقام جدید گندم در زراعت آبی شده است. این تحقیق با هدف بررسی تعیین سهم وزن دانه های پایه ای و انتهایی سنبلچه در عملکرد دانه پنج ژنوتیپ گندم نان زمستانه بر پایه طرح آزمایشی بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در دو شرایط آبیاری معمول و قطع آبیاری بعد از گرده افشانی در کرج و اردبیل و به مدت دو سال زراعی 84-1382 انجام شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که رقم گاسپارد با عملکرد دانه به میزان 7288 کیلوگرم در هکتار در شرایط آبیاری معمول بالاترین عملکرد دانه را داشت ولی در شرایط تنش ژنوتیپ ها از نظر عملکرد دانه تفاوتی نشان ندادند. تجزیه واریانس مرکب برای صفت دانه های انتهایی و پایه ای در هر دو شرایط آبیاری معمول و تنش خشکی آخر فصل نشان داد که اثر موقعیت دانه (ژنوتیپ) در سطح احتمال آماری 1% معنی دار بود. در شرایط آبیاری معمول اثر متقابل سال × مکان و در شرایط تنش اثر متقابل مکان × موقعیت دانه (ژنوتیپ) در سطح احتمال آماری 1% معنی دار بودند. میانگین وزن دانه های پایه ای (a, b) در شرایط تنش 38 میلی گرم و در صد سهم آنها در عملکرد دانه 27.5% ولی میانگین وزن دانه های انتهایی c و d به ترتیب 32 و 30 میلی گرم و در صد سهم آنها در عملکرد دانه به ترتیب 23 و 22 درصد بود. در شرایط آبیاری معمول وزن دانه های a، b، c و d به ترتیب 45، 44، 37 و 36 میلی گرم و سهم آنها در عملکرد دانه به ترتیب 28، 27، 23 و 22 درصد بود. در شرایط تنش در ژنوتیپ c-80-10 وزن دانه های پایه ای (40.1 میلی گرم) و دانه های انتهایی (32.3 میلی گرم) بودند که نسبت به ژنوتیپ های دیگر اختلاف کمتری بین وزن دانه های پایه ای و انتهایی وجود داشت و عملکرد دانه این ژنوتیپ در شرایط تنش کاهش کمتری نسبت به شرایط آبیاری در مقایسه با دیگر ژنوتیپ ها داشت و در شرایط آبیاری معمول نیز وزن دانه های پایه ای و انتهایی ژنوتیپ مذکور به ترتیب 48.1 و 39 میلی گرم بود. با توجه به تفاوت ژنوتیپ ها، برای افزایش پتانسیل عملکرد دانه (به ویژه در شرایط تنش خشکی) تحقیقات بیشتری بر روی نقش وزن دانه های انتهایی و پایه ای بر عملکرد دانه در خزانه ژنی گندم پیشنهاد می شود.